TÜRKLÜK ve TÜRK DÜNYASI OTAĞI > TÜRK KÜLTÜR ve MEDENİYETİ
TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
Çağrıbey:
Tarih : 11 Ekim 2015 - Pazar
Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
koru isim
Bakımlı küçük orman
"Arkamda çam korularının parça parça neftîleştirdiği yeşil bir dağ." - R. H. Karay
Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
krizantem Fr. chrysanthème
Kasımpatı.
"Kırmızı çiçekli halının ortasında müthiş bir krizantem gibi tekrar abajurlu bir lamba..." -Ruşen Eşref Ünaydın, Diyorlar ki, 13;
"En çok hoşlandığım çiçekler, sarı güller renk renk irisler, krizantemler, hele hele Ferit Sakarya’nın gönderdiği koskocaman, bir kucak dolusu beyaz frezya." -Adalet Ağaoğlu, Üç Beş Kişi, 180;
"Katırtırnağı, ebegümeci, radika, krizantem, ıtırşâhî, süsen, nergis..." -Tomris Uyar, Gündökümü, 12;
"Bahçeye çıkmış, gece yağan kırağının hafif ıslaklığı altında büsbütün dirilmiş iri krizantemlerden toplamış…" -Refik Halid Karay, Kadınlar Tekkesi, 213;
"Güller, menekşeler, krizantemler bir mevsimlik; kelimeler Paros mermerinden daha ebedi." -Cemil Meriç, Jurnal, 37.
Bundan sonra demek ki, krizantem yerine, kasımpatı sözcüğünü kullanacağız.
Bir yazım kuralı :
Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra nokta ( . ) konur:
I. 1. A. a.
II. 2. B. b.
Günün atasözü/deyimi:
Aşağı tükürsem sakal, yukarı tükürsem bıyık.
İki karşıt ve aynı derecede sakıncalı durum karşısında karar verme zorluğunu anlatan bir söz. (Deyim)
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
asruşmak aksırışmak. I, 234
ast sokak,I, 42
astın aşağı, alt· I, 10
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
İzlik bolsa er öldimes, içlik bolsa at yagrımas (1.104)
Çarığı olsa kişi ölmez, teyelti olsa atın sırtı açılmaz, yara olmaz.
Türk Lehçeleri Karşılaştırma
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
çarpana (I) 1. Sahan kapağını andıran ve birbirine vurularak çalınan büyük zil.
*İskilip -Çorum
-Erzurum
*Bor -Niğde
çarpana (I) 2. Zilli def.
Zarşat -Kars
çarpana (I) 3. Zilli maşa.
-Bitlis
-Adana
çarpana (II) 1. Eski ayakkabı.
-İstanbul
Aşudu *Darende -Malatya
*Birecik -Urfa
*Kilis -Gaziantep
*Afşin, *Elbistan -Maraş
*Gemerek, *Şarkışla -Sivas
çarpana (II) 2. Eski deri parçası.
*Afşin -Maraş
*Gürün -Sivas
çarpana (II) 3. Deri kırıntıları.
-Malatya
çarpana (III) Dört beş metre uzunluğunda yün kuşak.
Elbengi *Yalvaç -Isparta
Homa *Çivril -Denizli
Saz -Amasya
çarpana (IV) Araba tekerleğine konulan sert bir tabla.
*Dinar -Afyon
çarpana (V) Serseri, avare.
-Diyarbakır
çarpana Eski deri parçası.
Ekinözü *Elbistan Maraş
çarpana Tavukların kaçmasını önlemek için ayaklarına takılan şey
Malatya
Çağrıbey:
Tarih : 17 Ekim 2015 - Cumartesi
Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
gölge isim
1. isim Saydam olmayan bir cisim tarafından ışığın engellenmesiyle ışıklı yerde oluşan karanlık
"Etrafına gölge salmayan, yemiş vermeyen hangi kütük baltadan kurtulur?" - H. E. Adıvar
2. Güneş ışınlarından korunacak yer
"Sakın kesme, gölgesinde yorgun çiftçi dinlensin." - M. Ş. Esendal
3. Ne olduğu anlaşılamayan karaltı, silüet
"Ben, ay yüzlü güzellerin peşinde bir gölgeye benzerim." - A. Kabaklı
4. Resimde bir şekli cisimlendirmek için, onun ışık almaması gereken yerlerine vurulan az çok koyu renk
5. Yetkisi olmadığı hâlde etkili olan
"Gölge başkan. Gölge kabine."
6. Röfle
7. Birinin yanından hiç ayrılmayan kimse
8. Koruma, kayırma himaye
"Onun gölgesi altında yaşıyor."
Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
kuartet Fr. quartette
Dörtlü.
"Haydnın yeni tapınma kuarteti bulunmuş, onu mu çalıyorlar?" -Adalet Ağaoğlu, Ruh Üşümesi, 79;
Bundan sonra demek ki, kuartet yerine, dörtlü sözcüğünü kullanacağız.
Bir yazım kuralı :
Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için nokta ( . ) konur:
29.5.1453, 29.X.1923 vb.
Günün atasözü/deyimi:
Eşek çamura çökerse sahibinden gayretlisi olmaz.
Bir kimsenin işi bozulduğunda, durumunu düzeltmek için en büyük çabayı kendisinin göstermesi gerekir. (Atasözü)
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
asturmak astırmak· I, 220, 221
asurgan çok aksıran· I, 156
asurmak aksırmak· I, 178
asurtgu aksırtan· III, 442
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Kaçış bolsa kıya körmes (I. 369)
Halk içinde uyuşmazlık olsa, kimse birbirine yan bakamaz.
Türk Lehçeleri Karşılaştırma
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
kömüş Manda.
Bayat *Emirdağ -Afyon
-Isparta
Gelenbe *Kırkağaç, *Turgutlu -Manisa
Kirazlı -Çanakkale
Seydiömer -Kütahya
Yenipazar *Gölpazarı, *Bozüyük -Bilecik
*Gölcük, Çayırköy *izmit -Kocaeli
*Gerede, Çınkınlar -Bolu
*Amasra, *Bartm, Burunkaya *Ereğli, Aliköy, Karamusa *Çaycuma, *Safranbolu, Horcinas, Cumayanı, Kilimli -Zonguldak
Karabüzey *Araç, Peşman *Daday, Ağlı *Küre, *Tosya -Kastamonu
-Çfcr.
İbik *İskilip, -Çorum
Daylı *Boyabat -Sinop
-Samsun ve ilçeleri
Kalekale *Taşova, *Merzifon ve köyleri, Akviran -Amasya
Kızık, Çamlıbel *Artova, -Tokat ve çevresi
*Ulubey, *Ünye -Ordu
-Giresun
-Erzurum
Kavak *Yıldızeli, *Koyulbisar -Sivas
Külekçi *Çayıralan -Yozgat
Çanıllı, *Güdül, *Ayaş, Çimşit *Balâ, İncirli, Oyaca *Haymana, Elecik, Koyunbaba *Kalecik, Kayaş, Akdoğan, Elmalı, Gürcü *Kızılcahamam, *Şereflikoçhisar, Abur, Kızılviran, -Ankara
Süksün *İncesu, Zencidere -Kayseri
Kemerhisar *Bor -Niğde
-Konya
-Muğla
Barbaros -Tekirdağ
[kemüş] Manda.
-İçel
[komüş] Manda.
Ocaklı *Sorgun -Yozgat
Hasanoğlan -Ankara
[köş (I)] Manda.
Alan *Çumra -Konya
kömüş Genç, sevimli erkek manda.
Dışlık *Kangal Sivas
kömüş Manda, camız (Çayağzı), krş. komüş
Kırşehir ve Yöresi
Çağrıbey:
Tarih : 18 Ekim 2015 - Pazar
Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
güncel sıfat
sıfat Günün konusu olan, şimdiki, bugünkü (haber, olay vb.), aktüel
"Güncel olaylar, yorumlarla şaşılacak bir özdeşlik, bir uyum gösterir." - N. Cumalı
Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
kakafoni Fr. cacophonie
Ses uyumsuzluğu.
"Fransızcanın umumi ahengi içinde bunların yapığı kakafonilerdir ki, şarkıya belli başlı mizah çeşnisi veriyordu." -Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Bir Sürgün, 64;
"Yüksek tonda kakafoniyle bozulmuş, anlaşılmaz sözcükler…" -Adalet Ağaoğlu, Toplu Oyunlar-Kozalar, 311
Bundan sonra demek ki, kakafoni yerine, ses uyumsuzluğu sözcüğünü kullanacağız.
Bir yazım kuralı :
Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta ( . ) kullanılmaz:
29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923 vb.
Günün atasözü/deyimi:
Ak koyunu gören içi dolu yağ sanır.
Bir şeyin dış görünüşüne bakarak içinin de öyle olduğunu sananlar yanılırlar. (Atasözü)
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
asurtmak aksırtmak· III, 442
aş kenet· I, 80
aş yemek, aş· I, 20. 45, 75, 80. 93, 102, 156. 210, 227, 310, 318, 372. 443, 515, 516;II, 18, 73, 74, 130, 147, 158, 191, 241, 278, 299,308, 309;III, 31, 37, 61, 64, 67,116,133,185, 186, 249, 257, 261, 264, 270, 368, 382, 391, 397. 439
aşaç tencere,III, 382 bkz> aşıç, eşiç
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Kadaş temiş kaymaduk, kayın temiş kaymış (I. 403) (III. 246)
Kardeş demiş bakmamış, kayın demiş bakmış.
Türk Lehçeleri Karşılaştırma
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
zahra (I) 1. Yemeklik tahıl.
*Emet ve köyleri -Kütahya
Tokat -Eskişehir
Hacıahmet *Düzce -Bolu
*Kurşunlu -Çankırı
*Vezirköprü -Samsun
*Merzifon -Amasya
*Perşembe -Ordu
Bağlıca *Ardanuç -Artvin
*Arapkir -Malatya -
Hacıilyas *Koyulhisar, Karaözü *Gemerek, *Gürün, Maksutlu *Şarkışla, -Sivas
Gülâbi -Yozgat
Tahtacı, Elmalı, *Kızılcahamam, Hasanoğlan -Ankara
*Pınarbaşı ve çevresi -Kayseri
*Bor -Niğde
*Ermenek -Konya
[zahre] Yemeklik tahıl.
-Gaziantep
[zat zahra] Yemeklik tahıl.
Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı -Hatay
*Gürün -Sivas
-Kırşehir
[zat zahre] Yemeklik tahıl.
*Nizip -Gaziantep
[zat zehre] Yemeklik tahıl.
*Antakya -Hatay
[zehre] Yemeklik tahıl.
Başköy *Uluborlu, Bağıllı *Eğridir -Isparta
*Bozdoğan -Aydın
*Antakya -Hatay
Kabasakallı *Silifke -İçel
zahra (I) 2. Hayvanlara verilen yem (ot, arpa, saman vb.)
Örencik, Pazar *Kızılcahamam -Ankara
zahra (II) Hallaç yayında, kirişin altındaki koruyucu deri.
Hashoca *Akhisar -Manisa
zahra 1. Buğday, arpa vb. tahıl.
Çorum
Çilehane *Reşadiye Tokat
Kesirik Elâzığ
Namrun *Tarsus, İçel
*Fethiye Muğla
zahra 2. Saman.
*Güdül ve köyleri Ankara
zahra < Ar. zahire: Zahire
Erzincan ve Yöresi
zahra < Ar. zahire: zahire . || zehire || zehre
Erzurum
zahra bk. zahırâ
Malatya
zahra Tahıl, tahıl cinsinden hayvan yemi
Kırşehir ve Yöresi
zahra Zahire
Ordu İli ve Yöresi
Çağrıbey:
Tarih : 19 Ekim 2015 - Pazartesi
Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
intizar isim (intiza:rı) Arapça
1. isim Birinin gelmesini, bir şeyin olmasını bekleme, gözleme
"Hastanede ilk günü ve ilk gecesi bu ümit ve intizar ile geçti." - Y. K. Karaosmanoğlu
2. İlenme, beddua, inkisar
Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
kapitüler Fr. capitular
1. Teslim olmak. 2. Uzlaşmak, boyun eğmek:
"Elçiliklerin müdahalesine uzun zamandan beri alışmış bulunan kapitüler bir devlet için hiç de şeref kırıcı bir kayıt değildi bu." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, C. 2, 148.
Bundan sonra demek ki, kapitüler yerine, teslim olmak, uzlaşmak, boyun eğmek sözcüklerini kullanacağız.
Bir yazım kuralı :
Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için nokta ( . ) konur:
Tren 09.15’te kalktı. Toplantı 13.00’te başladı.
Günün atasözü/deyimi:
Çarpıntısı tutmak.
Heyecan, korku veya üzüntüden çarpıntı nöbeti gelmek. (Deyim)
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aşak aşağı; dağ dibi·I, 66
aşaklamak aşağılamak, küçük saymak·I, 305
aşamak yemek, aş 701116^III, 253, 261
aşatmak yemek yedirmek· I, 210
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Kagun karma bolsa iyisi ikki eliğin tegir (I. 410)
Kavun yağma edilse, sahibi iki eliyle kapar.
Türk Lehçeleri Karşılaştırma
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
çemçe [-> çömçe (I) -1]
[çemçe] Kepçe, büyük tahta kaşık.
-Tokat
*Kemaliye -Erzincan
*Ahlat -Bitlis
*Hozat -Tunceli
Kesirik, Harput, *Ağın -Elâzığ
Gündüzbey *Yeşilyurt, *Arapkir, *Besni -Malatya
-Adıyaman
*Divriği -Sivas
Gökdere *Akdağmadeni -Yozgat
çömçe (I) 1. Kepçe, büyük tahta kaşık.
*Sarayköy -Denizli
-Aydın
-İzmir
İğdecik, Sancaklıboz, Toygar *Alaşehir -Manisa
-Çanakkale
İkipınar *Mihalıççık, Tokat -Eskişehir
Zığala *Ezine, Heniske -Amasya
-Gümüşhane
*Iğdır, Kızılçakçak *Arpaçay, İrişli, Bayburt *Sarıkamış -Kars
-Erzincan
*Erciş -Van
-Bitlis
-Diyarbakır
*Hekimhan, -Malatya
-Urfa
*Halfeti, *Nizip -Gaziantep
-Hatay
*Afşin -Maraş
*Şarkışla ve civarı, *Kangal, Çepni, Karaözü *Gemerek, Kaşköyü *Gürün, *Divriği -Sivas
Sarıhamzalı *Sorgun, *Boğazlayan, *Yerköy -Yozgat
Üçem *Balâ, Solakuşağı *Şereflikoçhisar -Ankara
*Çiçekdağı, *Mucur, Ömerhacılı, *Kaman -Kırşehir
*Develi, *İncesu, Türkmen, Akkışla *Bünyan -Kayseri
*Bor -Niğde
Aziziye *Ermenek, Çayhan *Ereğli, Doğanbey *Beyşehir -Konya
Bahçe *Çukurova -Adana
*Mut, *Anamur, *Silifke, *Tarsus, Yanpar, -İçel
Deretürbeli *Alanya -Antalya
*Şerefler -Muğla
-Edirne
çemçe < çömçe çomça: 1. Kepçe, büyük tahta kaşık. 2. Alevi törenlerinde yemek dağıtan, aş bölen:
Lokmayı çemçe yetirir
Malatya
çemçe Kepçe, krş. çömçe
Kırşehir ve Yöresi
çemçe Kepçe
Diyarbakır, Çüngüş, Çermik
kepçe Solungaçlı, kuyruklu kurbağa yavrusu.
Ordu
Çağrıbey:
Tarih : 20 Ekim 2015 - Salı
Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
mümeyyiz sıfat eskimiş Arapça mumeyyiz
1. sıfat İyiyi, kötüyü, doğru ve yanlışı ayıran, seçen
2. isim, eğitim bilimi Ayırtman
"Neşemden duramıyor, öbür mümeyyizlerle konuşuyor, gülüyordum." - Ö. Seyfettin
3. isim Yazıları beyaz kâğıda temize çeken kimse
"O, 'yazıla' işaretini koydu mu mümeyyiz temize çeker." - R. H. Karay
Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
kooperatif Fr. coopérative
1. Ortak ihtiyaçları elverişli şartlarla karşılamak için kurulan, kâr amacı olmayan ortaklık:
"Bürokrasi yeni yeni teşkilatlanma örnekleri sunmaktadır: kooperatif gibi." -Cemil Meriç, Umrandan Uygarlığa, 20
2. Üreticilerin, aracıyı aradan çıkararak ürünlerini daha iyi şartlarda pazarlamak için kurdukları ortaklık:
"İstihlak kooperatifleri teşkil etmek gibi işler, her hırfetin iktisaden yükselmesini temin edecek teşebbüslerdir." -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 130
Bundan sonra demek ki, kooperatif yerine, ortaklık sözcüğünü kullanacağız.
Bir yazım kuralı :
Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna nokta ( . ) konur:
Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.
Günün atasözü/deyimi:
Acem kılıcı gibi.
Her iki tarafı da idare edebilen, güvenilmez (kimse). (Deyim)
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aşbar saman, kepek ve ot gibi şeyler karıştırı-lıp ıslatıtarak hazırlanan hayvan yemi· I, 117;II, 351
aşgınmak aşınmak· I, 254
aşıç tencere·I, 52,116, 223, 248, 258, 313, 323, 327, 357, 409, 411, 514, 518;II, 12, 72, 78, 178, 201, 253, 302, 333, 356, 357; III, 142,191 206, 249, 280, 409, 430 bkz> e şiç, aşaç
aşlaka aşlara, yemeklere. II, 54
Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Kal sabı kalmas, kagıl bağı yazılmas (I. 409)
Söz leke bırakmaz, yaş söğütten yapılan düğüm ırgalanmaz.
Türk Lehçeleri Karşılaştırma
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
mırık (I) Yüz, çehre.
Bayat -Afyon
*Keçiborlu -Isparta
Kızılhisar -Denizli
Saraycık -Kütahya
*Merzifon -Amasya
*Ermenek, *Karaman -Konya
[mırız (III) -1] Yüz, çehre.
*Afşin -Maraş
Çöplü *Gürün -Sivas
mırık (II) 1. Küskün, öfkeli, yüzü asık.
Piteriç -Erzincan
mırık (II) 2. Sevinç, mutluluk : Bugün mırığım yok.
*Gelendost -Isparta
*Mecitözü, *İskilip -Çorum
*Merzifon ve köyleri -Amasya
-Tokat
*Koyulhisar -Sivas
Gülağzı -Muğla
[mırık (II)] Sevinç, mutluluk
*Sungurlu -Çorum
mırık (III) 1. Zayıf, cılız, hastalıklı.
*Çarşamba -Samsun
Salman *Akkuş -Ordu
[mırız (II) -1] Zayıf, cılız, hastalıklı.
Piraziz -Giresun
[mırkı] Zayıf, cılız, hastalıklı.
*Şarkikaraağaç -Isparta
mırık (III) 2. Topal.
Çakallı -Adana
mırık (IV) Sünnetçi.
-Burdur
-Konya
mırık (V) 1. Kötü, sevimsiz (kimse).
-Sivas
*Bor -Niğde
mırık (V) 2. Soysuz, aşağılık aile.
Söğüt, Honaz -Denizli
Tokat -Eskişehir
-Yozgat
mırık (V) 3. Olur olmaz şeyleri beğenmeyen.
-Isparta
mırık (VI) Kaz, tavuk çobanı.
Yeniköy -Tekirdağ
mırık (VII) Gol, sayı, kama.
Bulgaristan göçmenleri -İstanbul
Kırcaali -Giresun
mırık (VIII) 1. Büyüyememiş kuzu, keçi.
Çandır -Giresun
mırık (VIII) 2. Manda yavrusu.
-Bolu
mırık (VIII) 3. Sıpa.
Çığrı *Dinar -Afyon
mırık (VIII) 4. Babası at, anası eşek katır, ester.
-Malatya
mırık (VIII) 5. Tavşan yavrusu.
inhisar *Söğüt -Bilecik
mırık (IX) Çam ağacının tohumu, kozalak.
Çengeller *Gölpazarı -Bilecik
mırık (X) 1. Cıvık.
*Nizip -Gaziantep
mırık (X) 2. Cıvık çamur, bataklık.
Tokat *Sivrihisar -Eskişehir
-Çankırı
*Pazarcık, Büyükyapalak, *Elbistan -Maraş
-Yozgat
*Balâ köyleri, Keşanuz, Camili, Küçükyozgat, Gölköyü *Kalecik, Çanıklı *Ayaş -Ankara
*İncesu -Kayseri
Toprakkale -Adana
Ören *Fethiye -Muğla
mırık (XI) Bulanık su.
*Elbistan -Maraş
Hacıilyas *Koyulhisar -Sivas
mırık (XII) 1. Küllük, çöplük, iyi temizlenmemiş yer, ev.
Kurthasanlı *Kadınhanı -Konya
mırık (XII) 2. Pis.
Bozhüyük *Göksun -Maraş
mırık (XIII) 1. Buğday ve arpanın uçlarındaki kılçıklar.
*Şebinkarahisar -Giresun
mırık (XIII) 2. Harman savrulurken uçuşan saman kırıntıları, saman tozu.
Kızılköyü -Tokat
*Alucra, Tamdere, -Giresun
*Bayburt -Gümüşhane
Esesi -Erzincan
-Elazığ
*Koyulhisar -Sivas
mırık (XIV) 1. Yuvarlak ağaç, top ve değnekle oynanan oyun.
İğneciler *Mudurnu -Bolu
mırık (XIV) 2. Hayvan tırnağıyla oynanan bir çeşit çocuk oyunu.
*Kurşunlu, *Ilgaz -Çankırı
mırık (XIV) 3. Topaç oyunu.
Karaağaç *Gölpazarı -Bilecik
mırık (XIV) 4. Yassı taşlarla oynanan bir çocuk oyunu.
-Çankırı
mırık (XV) Samanlık.
*İzmit -Kocaeli
mırık (XVI) 1. Domates.
*Bafra, Killik *Alaçam -Samsun
mırık (XVI) 2. Marul.
*Bafra ve köyleri -Samsun
mırık (I) Suyun dibine çöken ince kum.
Ankara
mırık (II) 1. Surat, yüz.
Çorum
mırık (II) 2. Kulak.
Telin *Gürün Sivas
mırık Balçık çamur
Çayağzı, Kırşehir ve Yöresi
Navigasyon
[0] Mesajlar
[#] Sonraki Sayfa
[*] Önceki Sayfa
Tam sürüme git