Sevgili Kandaşlarım,
Bugüne kadar Türk Târihi ve Türk Dili konularında çalışmış olan büyük târihçilerin, Türkbilimcilerin (Türkolog), Çinbilimcilerin (Sinolog) ve öbür alanlardan olan bilimum âlimlerin fotoğraflarını ve haklarında kısa bilgileri sizlerle paylaşmak istiyorum. İlk olarak, 20. yüzyılın ilk yarısında çok önemli eserler vermiş olan Fransız Sinolog Paul Pelliot'dan başlayalım:
Paul Pelliot:28 Mayıs 1878'de Paris'de doğdu ve 26 Ekim 1945'de yine Paris'te kanserden öldü. Başta Çince olmak üzere Eski Türkçe, Moğolca, Arapça, Farsça, Sanskritçe, Soğdça, Tibetçe, Kuçaca gibi 14 yaşayan ve ölü pek çok dil öğrendi.
École des Langues Orientales Vivantes'da Çince okuyan ve Sylvain Lévi ile Édouard Chavannes'ın öğrencisi olan Paul Pelliot, 1900 yılında Vietnam'daki Hanoi'de (Hà Nội 河内) bulunan École Française d'Extrême Orient'e (Uzakdoğu Fransız Okulu) gelerek bir süre orada araştırma görevlisi olarak çalıştı. Aynı yıl içinde okulun kütüphânesine yeni kitaplar alması için Çin'in başkenti Pekin'e (Běijīng [Pei-ching] 北京) gönderildi. Buradayken Boksörler Ayaklanması'na tanık oldu ve Yabancı Elçilikler Kuşatması sırasında burada mahzur kaldı. Bu sırada yaptığı başarılı işleri nedeniyle 1901'de Hanoi'ye döndüğü zaman Légion d'honneur ödülü aldı; aynı zamanda École'de de Çince Profesörü oldu (bu sırada 22 yaşındaydı). İlk akademik çalışmasını da burada 1902'de bastırdı. 1904'de Fransa'ya döndü ve 1905'de Cezâyir'de yapılan 14. Uluslararası Şarkiyatçılar Kongresi'nde École'ü temsil etti.
Fransa'dayken 1906 yılında Doğu Türkistan'a yapılacak bir bilimsel geziyi yönetmekle görevlendirildi. 15 ya da 17 Hazîran 1906'da iki kişilik ekibiyle birlikte Paris'ten yola çıktı ve demiryoluyla önce Moskova (Maskva Москва) üzerinden Taşkend'e (Toşkent Тошкент), Ağustos'ta da Kaşgar'a ( Kâşgar كاشغر, Ḳaşgar قەشقەر ) vararak burada Rus konsolosunun yanında kaldı. Kaşgar'dan sonra Tumşuk'a ( Tumşuḳ تۇمشۇق ), oradan da Kuça'ya (Kuçar كۇچار) gelerek eski Kuça dilinde belgeler buldu. Kuça'nın ardından Ürümçi'ye ئۈرۈمچی ve oradan sonra Dūnhuáng'a (Tun-huang) 敦煌 giderek burada üç hafta boyunca kaldı ve daha önce 1907'de Sir Aurel Stein tarafından Bin Buda Mağaraları'nda bulunmuş olan binlerce elyazmasından oluşan koleksiyon üzerinde çalıştı (bâzen günde bin dolayında belge okuduğu oluyordu). Çalışmasının sonunda, orada belgelerin bulunduğu Budist tapınak mağaraların bekçisi Taocu râhip Wáng Yuánlù'dan (Wang Yüan-lu) 王圓籙 çok az bir fiyata bu belgeleri satın aldı (belgelerin bir bölümü daha önce Sir Aurel Stein tarafından satın alınmıştı). Pelliot'nun berâberinde Fransa'ya getirdiği binlerce belgeden oluşan bu koleksiyon, bugün Bibliothèque Nationale'de ve Paris'teki Musée Guimet'de yer almaktadır. Paul Pelliot'nun bulduğu ve üzerinde çalıştığı Soğdça belgeler sâyesinde Soğdça dili üzerine bir çalışma alanı kurulmuştur.
Doğu Türkistan'daki gezisini tamamlayan Paul Pelliot ve ekibi, 24 Ekim 1909'da Paris'e döndü. Ancak Pelliot, döndükten sonra eski hocası Édouard Chavannes ve öbür École üyeleri tarafından kamu parasını boş yere harcamakla ve sahte belgelerle geri dönmekle suçlandı. Suçlamalar Aralık 1910'da çıkan bir makāle ile daha da alevlendi. Pelliot'nun suçsuz, getirdiği belgelerin de gerçek olduğu ancak 1912'de Sir Aurel Stein'ın bastırdığı bir kitapta belgelerden sözetmesi sâyesinde ortaya çıktı. Pelliot bu sırada 1911'de Collège de France'da da (Fransa Koleji) profesör seçildi ve burada Orta Asya Dilleri kürsüsüne getirildi. Bu kürsüde Lajos Ligeti, Francis Woodman Cleaves, Louis Hambis, Rolf Stein, Louis Bazin ve Denis Sinor gibi dünyâ çapında bilim adamları yetiştirdi.
I. Dünyâ Savaşı çıkınca Pelliot Çin'e askerî ataşe olarak atandı ve oradayken Sibirya'ya yapılan bir Fransız gezisine katıldı. Savaştan sonra Société Asiatique'de çalışmaya başladı ve 1920'de Chavannes'dan boşalan ünlü Fransız dilbilim dergisi T'oung Pao'nun Henri Cordier ile birlikte ortak editörü oldu. 1924'de Cordier'nin ölmesi üzerine, 1932'de birlikte çalışmaya başladığı L. Duyvendak gelene kadar T'oung Pao'nun editörlüğünü tek başına yürüttü. 1920'den sonra T'oung Pao ve Journal Asiatique gibi Fransız bilimsel dergilerinde çok sayıda makāle yayınladı ve aralarında Türkçe'nin de bulunduğu pek çok Orta Asya dili konusundaki sorunları çözmeye çalıştı. Bu dönemde yaptığı çalışmalarıyla Orta Asya dillerinin yanısıra Türkçe'ye, Türk dilinin târihiyle ilgili araştırmalara da çok büyük katkıları bulundu. Ancak bâzı araştırmacılar tarafından, çalımalarında târih bilimini ciddiye almamakla ve târihle işbirliği yapmamakla eleştirildi.
1940'da Almanların Paris'e girmeleri ve Fransa'yı işgāl etmeleri yüzünden T'oung Pao dergisi, 1942'de kapandı ve 1947'de yeniden çıkana kadar basılmadı. İşgal döneminde Fransız Direnişi'ni destekledi ancak aktif bir rol almadı ve kendi çapında protestolarla yetindi (örneğin, Alman işbirlikçisi Vichy hükûmetinden bir bakanla el sıkışmayı reddetmiştir). 1945'de Paris Aman işgālinden kurtarıldıktan sonra ABD'ye kısa bir gezi yaptı ve Paris'e döndükten kısa bir süre sonra kanserden öldü.
Belli başlı çalışmaları şunlardır:
- Pelliot (É. Chavannes'la birlikte), "Un traite manichéen retrouvé en Chine" (Çin'de bulunan bir Maniheist metni), JA 1911, s.499-617; 1913, s.99-199, 261-392.
- "Les influences iraniennes en Asie Centrale et en Extrême-Orient" (Îrânlıların Orta Asya ve Uzak Doğu'ya etkileri), Revue d'Histoire et de Littérature Religieuses, N.S.3, 1912, s.97-119.
- "Mo-ni et manichéens" (Mo-ni ve Maniheistler), JA 1914, s.461-70.
- "Le 'Cha-tcheou-tou-fou-t'ou-king' et la colonie sogdienne de la region du Lob Nor", ('Cha-tcheou-tou-fou-t'ou-king' ve Lob Nor bölgesinin Soğd kolonisi), JA 1916, pp.111-23.
- "Le sûtra des causes et des effets du bien et du mal" (İyinin ve Kötünün Nedenleri ve Etkileri Sûtrası). Soğdça'dan, Çince'den ve Tibetçe'den Robert Gauthiot ile birlikte gözden geçirilip çevriler metinler, 2 cilt (E. Benveniste'nin katkılarıyla), Paris, 1920.
- "Les Mongols et la Papauté. Documents nouveaux édités, traduits et commentés par M. Paul Pelliot" (Moğollar ve Papalık. M. Paul Pelliot tarafından düzenlenen, çevrilen ve yorumlanan yeni belgeler) MM. Borghezio, Masse‚ ve Tisserant'nın katkılarıyla, Revue de l'Orient chrétien, 3e sér. 3 (23), 1922/23, s.3-30; 4(24), 1924, s.225-335; 8(28),1931, s.3-84.
- "Les traditions manichéennes au Foukien" (Foukien'in Maniheistlerinin Gelenekleri), T'oung Pao, 22, 1923, s.193-208.
- "Neuf notes sur des questions d'Asie Centrale" (Orta Asya Hakkında Dokuz Not), T'oung Pao, 24, 1929, s.201-265.
- "Notes sur Marco Polo" (Marco Polo hakkında notlar), düz. L. Hambis, 3 cilt, Paris, 1959-63.
- "Notes on Marco Polo" (İngilizce), Imprimerie nationale, librairie Adrien-Maisonneuve, Paris, 1959-63.
- "Recherches sur les chrétiens d'Asie centrale et d'Extrême-Orient I" (Orta Asya ve Uzak Doğu Hristiyanları hakkında çalışmalar), Paris, 1973.
- "L'inscription nestorienne de Si-ngan-fou" (Si-ngan-fou'nun Nesturî yazıtı), Antonino Forte'un eklemeleri ve düzenlemesiyle, Kyoto ve Paris, 1996.
Şimdi de kendisinin fotoğraflarını görelim:
Paul Pelliot Dunhuang Kütüphâne Mağarası'nda tomarları incelerken
Paul Pelliot 1916'da subay üniformasıyla
Serinin devâmı gelecek...
